Investicioni fondovi istorija
Originacija fenomena investicionih fondova vezana je za zemlju za koju se vezuje i nastanak prve berze sveta, Holandiju. Prvi investicioni fond osnovao je amsterdamski preduzetnik Abraham van Ketvič 1774. godine pod nazivom „Eendragt Maakt Magt” („Jedinstvo čini moć”).
U stručnoj literaturi je uvrežen stav da je prvi investicioni fond nastao kao posledica krize 1772.-1773. godine, tokom koje je mnoštvo britanskih banaka ugrozilo svoju solventnost usled prevelike izloženosti prema jednoj kompaniji (Britanska istočnoindijska kompanija).
Kod te bankarskse krize, posledice distorzije aktivnih i pasivnih pozicija prelile su se i na holandsko tržište, te je poslovanje njihovih banaka takođe bilo ugroženo.
Poučen tim iskustvom Ketvič je došao na ideju povećanja nivoa diversifikacije investicija i njihovog razbijanja na manje jedinice, odnosno smanjenja rizika usled izloženosti prema samo jednom ili pak malom broju tržišnih aktera. Povlačeći paralele sa današnjicom ova vrsta strukture bi se mogla svrstati u zatvoreni tip fonda. Bio je izložen dominantno obveznicama tadašnjih evropskih država, banaka, kao i instrumentima duga koji su bili vezani za kolaterizovane zajmove plantažama tadašnjih evropskih kolonija.
Ubrzo nakon pozitivnih tržišnih reperkusija, pojavili su se sledbenici Abrahamove ideje. Konzorcijum bankara iz Utrehta osnovao je svoj fond 1776. godine, pod nazivom „Voordeelig en Voorsigtig“ („Profitabilno i sigurno“). Prospekt ovog društva je naglašavao važnost diversifikacije portfolia te je društvo, kao takvo, dalo doprinos daljem razvoju ideje investicionih fondova i portfolio menadžmenta. Nakon izvesnog perioda od osnivanja svog prvog fonda, Abraham 1779. godine osniva još jedan fond, pod nazivom „Concordia Res Parvae Crescunt“(„U jedinstvu male stvari postaju velike“). Fond je imao nešto slobodniju investicionu politiku od prvog i pored obveznica je podrazumevao ulaganje u akcije, naročito u periodima njihove potcenjenosti, te se time smatra pretečom fondova orijentisanih ka investiranju po vrednosti („value funds“). Prvi fond Abrahama van Ketviča doživeo je likvidaciju 1824. godine, dok je drugi uspeo da opstane na tržištu čitavih 114 godina doživevši svoju likvidaciju 1894. godine .
Ideja o investicionim fondovima počela je da se širi anglosaksonskim svetom pa je prvi fond izvan granica Holandije osnovan u Londonu 1868. godine, pod nazivom „Foreign and Colonial Government Trust“ Prospekt ovog društva je pored prednosti diversifikacije naglašavao svoju misiju obezbeđenja istih mogućnosti „investitoru umerenih sredstava“ kao i „velikom kapitalisti“, kroz razbijanje ukupnog kapitala fonda na manje jedinice dostupne prosečnom investitoru. Sledeći ovaj primer, u engleskom društvu usledio je talas osnivanja investicionih fondova i do 1875. osnovano je 18 novih fondova.
Investicioni fondovi-dalji razvoj
Nakon Velike Britanije, devedesetih godina 19. veka, fenomen investicionih fondova nastavlja da se širi dalje ka zapadu i dobija na značaju u finansijskim krugovima američkog društva. Godine 1894. počelo je sa radom prvo investiciono društvo. Pioniri ove branše u Sjedinjenim Američkim Državama bili su fondovi zatvorenog tipa, po ugledu na fond Abrahama van Ketviča. Emitovali su ograničen broj akcija, dok emisija novog kola akcija nije bila izričito zabranjena, ali jednostavno nije bila učestala. Nakon Prvog svetskog rata, u američkom društvu je zabeležen snažan uspon ovog sektora, da bi 1924. godine došlo do značajne inovacije; osnivanja prvog fonda otvorenog tipa u Sjedinjenim Američkim Državama.
Naziv ovog društva bio je „Massachusetts Investors Trust“. Za razliku od zatvorenog tipa, ovom fondu je bila dozvoljena kontinuelna emisija i otkup akcija po ceni proporcionalnoj vrednosti bazne aktive portfolia. Ekspanzija ovog tržišta dvadesetih godina prošlog veka dovela je do stvaranja špekulativnog balona na američkom tržištu hartija od vrednosti.
U periodu od 1921.do 1929.godine broj investicionih fondova u Sjedinjenim Američkim Državama porastao je sa 40 na 750. Smatra se da je jedan od glavnih uzroka stvaranja balona bio neracionalno ponašanje investicionih društava, koja su se tada upustila u špekulativno trgovanje, nepoštujući principe disperzije rizika i racionalnog donošenja odluka prilikom upravljanja portfoliom. Tadašnje špekulativno ponašanje na tržištima bilo je potpomognuto veoma pristupačnim marginskim pozajmicama koje su omogućavale da i do 90% aktive bude kupljeno pozajmljenim novcem od brokera, koji taj isti novac pozajmljuje od banke stvarajući rizični kauzalitet dugovno-potražnih odnosa.
Nakon kraha tržišta 1929. godine, usledila je Velika ekonomska depresija, koja je za posledice imala negativni rast ekonomije, visoku stopu nezaposlenosti, krizu u bankarskom sektoru, bankrotstva mnogih privrednih subjekata, smanjenje nivoa robne razmene na globalnom nivou. Kriza je zaustavljena 1933. godine političkim programom tadašnjeg predsednika F.D.Ruzvelta, koji je pored fiskalne ekspanzije i značajnog državnog intervencionizma na tržištu podrazumevao i niz zakona kojim se restriktivnije reguliše rad finansijskih institucija, (Glass-Steagal Act, Securities Act of 1933, Emergency Banking Act of 1933, itd.) kako bi se sprečila ponovna katastrofa na finansijskim tržištima nalik onoj iz 1929. koja je urušavanjem finansijskih tržišta urušila i realan sektor ostavljajući za sobom dugoročne posledice po privredu i stanovništvo. U okviru programa „Nju Dil” 1934. godine Sjedinjene Američke Države osnivaju Komisiju za hartije od vrednosti, (SEC) sa ultimativnim ciljem regulacije, kontrole i nadzora procesa koji se odvijaju na tržištu kapitala. Državne reforme donose relativnu stabilnost kako realnog tako i finansijskog sektora, obezbedjujući stabilan rast privrede, posledično i berzanskih indeksa sve do 1937.-1938. kada američku privredu zahvata tzv. „Ruzveltova recesija“, a nakon nje svet ulazi u Drugi svetski rat koji nepovoljno utiče na ekonomije velikog broja zemalja.
Sledeći važan period za investicione fondove u SAD, Velikoj Britaniji i Evropi predstavlja razdoblje nakon drugog Svetskog rata, kada ova branša doživljava nagli uspon i u budi interesovanje domaćinstava za posedovanjem vlasničkog kapitala u vidu hartija od vrednosti.
Na sledećem grafičkom prikazu možemo videti ekspanziju tržišta investicionih fondova (broj fondova otvorenog tipa) u SAD, u periodu od 1940. do 2015. godine.
Izvor: Investment Company Fact Book 2018.
Neophodni poduhvati na polju regulative omogućili su zdrav i održiv rast i razvoj ove branše u periodu nakon Drugog svetskog rata, koji se može smatrati produžetkom faze brzog rasta. Rast sektora investicionih fondova bio je pospešen nizom strukturnih promena na nivou kapitalističkog sistema u globalu diktiranih od strane Sjedinjenih američkih država kao vodeće ekonomske sile toga doba. Među važnim strukturnim promenama kapitalističkog sistema nakon Drugog svetskog rata mogu se izdvojiti napuštanje kejnzijanske ideologije, uvod u monetarizam i neoliberalno stanovište ekonomije 70-ih godina, konačno napuštanje zlatnog standarda 1971. godine koje se prema kritičarima kapitalizma smatra uvodom u eru finansijalizacije, odnosno dominacije finansijskog sektora nad sektorom realne ekonomije, razvoj tržišta derivata, treća industrijska revolucija i početak komercijalne upotrebe interneta, itd. Usporavanje rasta primećeno je nakon pucanja Dot.com balona početkom 21. veka kada je u prvoj deceniji uočen blagi pad investicionih društava u SAD, naravno i pod uticajem strukturne krize na finansijskim tržištima 2008. godine. Nakon 2008. godine primećena je stagnacija i usporavanje rasta broja investicionih fondova, dok je sa druge strane uvećana aktiva pod njihovom upravom, usled velike monetarne ekspanzije centralnih banaka koja je usledila u narednoj dekadi kao krizno rešenje.
Broj investicionih fondova(levo) i vrednost aktive pod upravom(desno), ICI Annual Report 2022.
Današnja situacija u svetu je prikazana na prethodnom grafikonu. Brojčano dominiraju fondovi koji nisu sa područja SAD, dok po vrednosti aktive pod upravom primat preuzimaju američki fondovi. Dominantan oblik strukture predstavljaju fondovi otvorenog tipa, zatim ETF struktura, UIT i na kraju sa relativno malim udelom fondovi zatvorenog tipa.
Saznaj kako da pametno investiraš i profitiraš na berzi ovde.